Кибербуллинг дегеніміз не?
Кибербуллинг – бұл интернетте, әлеуметтік желілерде, хабарлама алмасу қосымшаларында, электрондық поштада, форумдарда және басқа да сандық платформаларда агрессивті мінез-құлық көрсетудің бір түрі. Бұл келесі түрде көрінуі мүмкін:
- Қорлаулар мен қорқыту жеке хабарламаларда немесе пікірлерде.
- Жалған ақпарат пен өсек тарату.
- Жалған аккаунттар немесе профильдер жасау, мазақтау немесе қорлау мақсатында.
- Жеке немесе компрометтейтін суреттерді жариялау адам рұқсатсыз.
- Қудалау (цифрлық қудалау, үнемі хабарламалар немесе қорқыту).
Кибербуллингті қалай тануға болады?
Егер сіздің балаңыз немесе оқушыңыз:
✅ Интернетте үнемі қорлаулар алады.
✅ Онлайн қарым-қатынасқа қатысты алаңдаушылық немесе қорқыныш сезінеді.
✅ Әлеуметтік желілер мен хабарлама алмасу қосымшаларынан қашқақтайды.
✅ Интернетте үнемі қорқыту немесе мазақтау туралы шағымданады.
✅ Оқуға немесе әлеуметтік белсенділікке қызығушылық жоғалтады.
✅ Интернетте көп уақыт өткізуді тоқтатып, белгілі бір топтардан немесе адамдардан аулақ болуды бастаса,
бұл кибербуллингтің белгісі болуы мүмкін.
Кибербуллингтің алдын алу қалай болады?
- Цифрлық қауіпсіздік туралы білім беру:
- Балаларды интернетте абай болуға үйретіңіз, белгісіз адамдарға жеке ақпарат (телефон нөмірі, үй мекенжайы, суреттер) беруден аулақ болыңыз.
- Әлеуметтік желілерде екі факторлы аутентификацияны қосыңыз.
- Құпиялылық параметрлерін пайдаланып, сіздің контентіңізді кім көретінін бақылаңыз.
- Балаларды қорқытуларға немесе провокацияларға жауап бермеуге үйретіңіз.
- Кибербуллингтің салдары туралы әңгімелесу:
- Балаларға кибербуллингтің олардың өміріне тек интернетте ғана емес, сондай-ақ нақты өмірде де әсер етуі мүмкін екенін түсіндіріңіз.
- Егер кибербуллингпен кездессе, үндемей қалмау керек екенін айтыңыз. Проблема шешу үшін тезірек хабарласу маңызды.
- Ата-ананың жауапкершілігі:
- Баланың қандай қосымшалар мен сайттарды пайдаланатынын үнемі тексеріп отырыңыз.
- Оның виртуалды достары мен қосымшаларға қосылған топтар туралы біліп отырыңыз.
- Ашық қарым-қатынасты қолдаңыз, сонда бала проблемалар туындаған жағдайда көмек сұрай алады.
Егер кибербуллингтің құрбаны болсаңыз, не істеу керек?
- Агрессияға жауап бермеңіз:
- Қорлайтын хабарламаларға жауап бермеңіз, өйткені бұл мәселені тек ушықтырады. Есіңізде болсын, елемеу ең жақсы тактика болуы мүмкін.
- Дәлелдерді сақтау:
- Барлық қорлайтын хабарламаларды, скриншоттарды, жазбаларды, суреттерді сақтаңыз, егер қажет болса, кибербуллинг фактісін дәлелдеу үшін.
- Оқиға туралы хабарлау:
- Болған жағдайды үлкендерге (ата-аналарға, мұғалімдерге, мектеп психологтарына) айтыңыз.
- Қажет болса, платформаның немесе әлеуметтік желінің қолдау қызметіне шағымдану. Көптеген платформаларда бұзушылықтар туралы хабарлау және қолданушыларды бұғаттау үшін арнайы батырмалар бар.
- Құқық бұзушыдан кедергі жасау:
- Кибербуллинг жасаушыны бұғаттаңыз.
- Егер қажет болса, аккаунтыңыздың құпия сөзін өзгертіп, екі факторлы аутентификацияны қосыңыз.
Егер балаңыз кибербуллингтің құрбаны болса, не істеу керек?
- Көмекке жүгініңіз:
- Балаңыздың сөздерін мұқият тыңдап, оның уайымдарын елемеңіз. Оны қолдап, шешім табуға көмектесіңіз.
- Оқушылармен және мектеп психологтарымен бірлесе отырып, балаға кибербуллингтің салдарымен күресуге көмектесіңіз.
- Үнемі бақылау:
- Балаңызды интернетті қауіпсіз пайдалану жолдарын үйретіңіз және оның желідегі әрекеттерін бақылап отырыңыз.
- Оған ешқашан жалғыз қалмау керек екенін түсіндіріп, көмек сұрауға болатындығын айтыңыз.
Мектепте кибербуллингтің алдын алу қалай болады?
- Оқыту іс-шараларын ұйымдастыру:
- Цифрлық қауіпсіздік және интернеттегі қарым-қатынас этикасы туралы сабақтар мен тренингтер өткізу.
- Кибербуллингтің салдары мен бір-біріне құрметпен қараудың маңыздылығын оқушылармен тұрақты түрде талқылау.
- Қауіпсіз онлайн кеңістік құру:
- Мектеп ережелерін әзірлеу және енгізу, кибербуллингті және цифрлық этиканы бұзуды тыйым салу.
- Оқушыларға интернеттегі проблемаларды хабарлау үшін анонимді хабарлау жүйесін енгізу.
Кибербуллинг үшін жауапкершілік
Қазақстанда, басқа елдер сияқты, кибербуллинг заңды салдарға әкелуі мүмкін. Аса ауыр қорқыту, қудалау немесе жеке ақпаратты рұқсатсыз тарату жағдайында қылмыстық кодекс бойынша жауапкершілікке тартылуы мүмкін.
Бұл қадамдар оқушылар мен мұғалімдер үшін қауіпсіз және қолдау көрсететін онлайн ортаны құруға көмектеседі.
